In Rotterdam, waar ruim 170 talen door de straten klinken, is taal geen vastomlijnd systeem. Het is levend, ritmisch, rauw, poëtisch, meertalig, visueel en digitaal. Taal wordt niet alleen gesproken, gelezen of geschreven, maar gedanst, gerapt, verteld, gefluisterd en verbeeld. Juist daarom is Rotterdam dé stad waar Plezier in Taal het onderwijs kan ondersteunen en versterken.
De grenzen van mijn taal zijn de grenzen van mijn wereld.
Kinderen en jongeren groeien op in een meertalige realiteit waarin straattaal, thuistaal, schooltaal en digitale communicatie dagelijks samenkomen. ‘Taal’ krijgt in deze context een bredere betekenis: het is expressie, een cultuurdrager, identiteitsvormer en maatschappelijk instrument. Juist cultuuronderwijs kan taal tot leven brengen – als middel tot expressie, verbinding en persoonlijke ontwikkeling. Een herwaardering van taal, met plezier als motor.
Waarom een andere blik op taal nodig is
De uitdagingen zijn bekend: teruglopende leesvaardigheid, groeiende taalachterstanden en een toegenomen afstand tussen schooltaal en thuistaal. Dit blijkt ook weer uit het PISA onderzoek en de Staat van het Onderwijs 2025. De leesvaardigheid van 15-jarigen in Nederland ligt nu lager dan in bijna alle andere landen in Europa. In Rotterdam is 1 op de 5 volwassenen laaggeletterd. Toch wordt er van kinderen verwacht dat ze zich soepel uitdrukken in het Nederlands, terwijl hun dagelijkse realiteit meertalig is. Dat zorgt voor spanningen én gemiste kansen.
Wat als we taal niet alleen als leervak, maar als cultuurdrager en expressiemiddel benaderen? Wat als we bij taalontwikkeling niet beginnen bij regels, maar bij plezier?
Wat kan cultuuronderwijs betekenen in taalonderwijs?
Binnen cultuuronderwijs krijgt taal nieuwe ruimte. Leerlingen ontdekken taal in theater, waarin woorden een lichaam krijgen. In muziek, waarin ritme en klank betekenis dragen. In dans, waarin gevoel en beweging spreken. In beeldende kunst, waarin beeldtaal verhalen vertelt zonder letters. En door te werken met podcasts, spoken word, graffiti of drama leren leerlingen dat taal ook visueel, fysiek en digitaal mag zijn. Uit recent onderzoek over het bevorderen van taalonderwijs met behulp van drama, door Kristina Lyn Goodnight, blijkt dat leerlingen zich veiliger voelen binnen een rol en zich hierdoor beter durven uit te drukken in een taal.
“Wanneer leerlingen een rol aannemen, voelen ze zich minder blootgesteld; het zijn niet ‘zijzelf’ die spreken, maar hun personage. Dit verlaagt de emotionele drempel en bevordert het zelfvertrouwen.” – Kristina Lyn Goodnight
Cultuuronderwijs biedt ook ruimte voor het onderzoek en experiment. Binnen de kaders van cultuuronderwijs gaat het namelijk niet om het eindresultaat, maar om de creativiteit, het proces en de verbeelding. Het geeft leerlingen en studenten de mogelijkheid zich te ontwikkelen in taal en te spelen met taal, zonder dat er een eindoordeel wordt geveld.
Plezier in taal betekent: je uit kunnen drukken in een vorm die bij je past. Dat vergroot het zelfvertrouwen, stimuleert empathie en versterkt de sociaal-emotionele ontwikkeling.
Taal is meer dan woorden en grammatica. Taal geeft je ook handvatten, om te leren tellen of abstracte concepten te begrijpen, zoals gisteren of morgen.
Thuistaal als troef
Taalonderwijs dat geen rekening houdt met thuistalen, mist een fundament. Onderzoek van o.a. pedagogen en taalexperts Jim Cummins en Ofelia García toont aan dat meertaligheid cognitieve én sociale voordelen oplevert.
Translanguaging – het bewust inzetten van alle talige bronnen van een leerling – verrijkt het denken, vergroot de woordenschat en maakt het leren betekenisvoller.
Het 'ijsbergmodel' van Jim Cummins laat zien dat uitingen in verschillende talen allemaal worden ondersteund door een centraal kennisreservoir van taal.
Voor leerkrachten en docenten kan het een uitdaging zijn om meertaligheid in de klas en bij toetsing een plek te geven. SLO heeft, in samenwerking met leerkrachten en nieuwkomersconsulenten uit het primair onderwijs, een aantal lesactiviteiten ontwikkeld. Deze zijn terug te vinden in deze publicatie.
Voor docenten die werken met jongeren die Nederlands als tweede taal hebben (bijvoorbeeld NT2-docenten), heeft Universiteit Utrecht een webapp ontwikkeld. Hierin worden verschillen en overeenkomsten tussen het Nederlands en andere veel gesproken talen in Nederland uitgelegd. De webapp is hier terug te vinden.
Juist in Rotterdam, waar thuistalen vaak een vanzelfsprekend deel van de leefwereld zijn, is het erkennen van die talen essentieel. Niet als belemmering, maar als kracht. Gebruik die rijkdom!
Drie ingangen voor Plezier in Taal binnen cultuuronderwijs
Er zijn veel wegen om aan de slag te gaan met taal binnen cultuuronderwijs. We zetten er een aantal voor je op een rij:
-
Verbeelding
Taal als expressiemiddel: via kunst leren leerlingen en studenten zich in verschillende vormen uitdrukken.
-
Verbondenheid
Taal als brug: meertaligheid en diversiteit worden zichtbaar en bespreekbaar.
-
Verkenning
Taal als onderzoek: door middel van verhalen en thema’s leren leerlingen en studenten nieuwe woorden en betekenissen in meerdere talen.
Wat kun jij doen?
Begin klein: met een beeld, een woord, een geluid. Laat leerlingen hun favoriete woord uitbeelden in een dans. Laat ze een gedicht schrijven in hun thuistaal en vertalen naar beeld. Of laat ze een eigen podcastserie maken over wat hen bezighoudt.
Luister ook samen: naar podcasts als Luisterbeesten en Luistervinken, Woesj of De Waanzinnige Podcast, waarin taal tot leven komt via verhalen. Door samen te luisteren, ontstaat ruimte voor dialoog, herkenning en verbeelding. Vraag hierbij naar wat de leerlingen horen, bespreek woorden of ideeën die voorbijkomen en probeer de podcasts te verbinden met hun leefwerelden.
Het belangrijkste is het ontwikkelen van een schooleigen visie op taal en cultuuronderwijs. Zo zorg je ervoor dat het geen ééndagsvlieg blijft, maar verankerd wordt in het curriculum en er duurzaamheid ontstaat op het gebied van Plezier in Taal.
Hoe kan KCR jou ondersteunen?
KCR werkt, onder andere binnen KunstPakt, aan een taalrijke benadering van cultuuronderwijs. We kunnen je adviseren bij het ontwikkelen van een heldere visie, het verbinden met culturele partners in de wijk of uit de stad en het vinden van de geschikte financiële stromen. Dit doen we niet alleen, maar in samenwerking met o.a. Bibliotheek Rotterdam en het lectoraat Samenwerken aan een Taalrijke Omgeving voor Jonge Kinderen van dr. Martine van der Pluijm en Hogeschool Rotterdam. Wil je aan de slag met Plezier in Taal? Neem dan contact op met jouw gebiedsconsulent.
Bronnen
- Projectplan CmK4 2025-2028 – KunstPakt, KCR.
- Uitgangspuntennota Cultuur 2025-2028, Gemeente Rotterdam (2023)
- Actualisatie kerndoelen PO en VO, SLO
- Ontlezing, Boekman extra 40 (2023)
- Voor ieder kind een stevig taalhuis: Samenwerken aan een taalrijke omgeving voor jonge kinderen (1e druk) - Van der Pluijm, M, Hogeschool Rotterdam Uitgeverij (2024).
- Lees! Een oproep tot een leesoffensief, Onderwijsraad & Raad voor Cultuur. (2019)
- PRIKKELS najaar 2020, Leesplezier (2020, 28 september)
- Results PISA-2022 - An overview, Meelissen, M. R., Maassen, N. A., Gubbels, J., Van Langen, A. M., Valk, J., Dood, C., Derks, I., Zandt, M. I. & Wolbers, M. (2023)
- Making Space for Multilingualism in Schools: Five simple steps, Multinclude
- De kunst van taalverrijking, NEOS
- Thuis in taal in 7 stappen, Thuis in Taal
- Een thuis vol taal, Universiteit Utrecht
Afbeelding Fokke & Sukke: Reid, Geleijnse & Van Tol