Gelijke kansen

Het belang van goed cultuuronderwijs voor Rotterdamse kinderen

 

Stad in beweging

Vanuit economisch, ruimtelijk en sociaal perspectief gezien is Rotterdam een stad in beweging. De haven is niet langer de enige kurk waar Rotterdam op drijft. We zien het accent verschuiven naar de groeiende dienstensector en de creatieve industrie. De demografische samenstelling van de stad verandert ook in rap tempo. Inmiddels is Rotterdam een superdiverse stad waar bijna tweehonderd verschillende culturen samenleven.

 

Creatieve stad

Deze stad vraagt om mensen die met hun creativiteit, talent en ondernemerschap de transitie naar een nieuwe economie tot stand kunnen brengen. Het vraagt ook om mensen die met respect voor de verschillende culturen en vanuit een democratische gezindheid vreedzaam en productief met elkaar samenleven en samenwerken. Mensen die gelijkelijk toegang hebben tot en deelnemen aan het culturele leven in deze stad.

 

Cultuuronderwijs belangrijk

Rotterdamse kinderen leren deze vaardigheden en waarden in belangrijke mate op school. Hoewel de kerndoelen hiervoor voldoende ruimte bieden, spelen rekenen, taal en spelling nog vaak een dominante rol in het curriculum in het primair onderwijs. De huidige maatschappij vraagt ook om andere vaardigheden en competenties. Steeds vaker wordt een beroep gedaan op creativiteit en het vermogen op de ander te reflecteren. Daarom is goed cultuuronderwijs van belang. Beide vaardigheden, de cognitieve en de culturele, zijn nodig en vullen elkaar aan.

 

Instrument voor kansengelijkheid

Landelijk, dus ook in Rotterdam, is er sprake van kansenongelijkheid in het onderwijs. Kinderen met hetzelfde talent presteren niet altijd even goed. Opleiding en achtergrond van de ouders, maar ook de kwaliteit van de school, blijken een belangrijke rol te spelen in de schoolprestaties.

Daarom heeft de gemeente Rotterdam kansengelijkheid voor iedere leerling centraal gesteld in haar onderwijsbeleid ‘Gelijke Kansen voor elk Talent’. Goed cultuuronderwijs is een uitstekend instrument om kansengelijkheid te bevorderen, want het stimuleert de brede ontwikkeling van kinderen.

 

Cultuur is alomtegenwoordig

Het begrip cultuur verwijst naar hoe wij, als mensen, de wereld ervaren en waarnemen. Hoe wij onszelf en de ons omringende wereld beschouwen. Hoe we aan dit alles betekenis geven, en hoe zich dit uit in de manier waarop we de wereld vormgeven. Daarmee is cultuur altijd in beweging en op school altijd en overal aanwezig.

 

 

Onderwijs in kunst, erfgoed en media

Cultuuronderwijs is meer dan dat leerlingen een werkje maken voor thuis aan de muur, meer dan een wekelijkse zang- of dansles. Het is onderwijs in kunst, erfgoed, theater, muziek en media. Het biedt leerlingen kennis (over wat cultuur is), heeft invloed op hun persoonsvorming, en traint basisvaardigheden als waarnemen, verbeelden, conceptualiseren en analyseren. Het brengt ze cultureel bewustzijn, wat de basis is voor al ons handelen.

 

Reflecteren en dialoog aangaan

Cultuuronderwijs biedt de leerling ervaringen. Daarbij zijn leerlingen maker, deelnemer, publiek of bezoeker. Die ervaringen staan aan het begin van reflectie en een dialoog met elkaar. Op deze manier laat cultuuronderwijs zien dat er niet één waarheid bestaat, maar dat er verschillende waarden en werkelijkheden zijn. Het stimuleert een open, nieuwsgierige houding, die helpt om te kunnen omgaan met die verschillende waarden en werkelijkheden, verschillende opvattingen en culturen.

 

Sociale cohesie

Met het oog op de maatschappelijke ontwikkelingen van de laatste tijd wordt de behoefte, ja zelfs noodzaak, gevoeld om de sociale cohesie in de stad te bevorderen. Omdat cultuuronderwijs uitwisseling en dialoog stimuleert, biedt het de school, die in feite een gemeenschap in het klein is, de mogelijkheid om een belangrijke bijdrage te leveren aan het versterken van de sociale cohesie in de Rotterdamse samenleving.

 

Persoonsvorming

Cultuureducatie daagt leerlingen uit om zichzelf te leren kennen en te ontdekken hoe ze zich tot anderen verhouden. Dit omdat cultuureducatie een onderzoekende houding aanleert, de verbeelding stimuleert, en leerlingen leert om zich op verschillende manieren uit te drukken. Cultuureducatie benadert leerlingen als individuen, wat een basis geeft voor vrijheid en creativiteit. Op al deze manieren helpt het mee aan de persoonsvorming. Hierdoor worden leerlingen zelfbewuster. Ze leren zichzelf en hun omgeving beter kennen en beseffen beter hoe ze er met hun talenten en kwaliteiten aan kunnen bijdragen. Zo kan goed cultuuronderwijs een bijdrage leveren aan de gewenste kansengelijkheid, een voor iedereen gelijke startpositie in de superdiverse stad die Rotterdam is.

 

Inspirerend en enthousiasmerend

Naast dit alles heeft cultuuronderwijs als voordeel dat het doorgaans enthousiasme en energie genereert, zowel bij leerlingen als leerkrachten. Leerlingen ervaren hoe leuk, enthousiasmerend en inspirerend onderwijs kan zijn. Voor leerkrachten is het onderwijsvernieuwende element van cultuuronderwijs doorgaans inspirerend.

 

Wat levert het op?

Op korte termijn is cultuuronderwijs een investering in de persoonsvorming van kinderen en een betere ontwikkeling van hun talenten. Op lange termijn levert het creatieve en ondernemende mensen op die de stad verder helpen en die als actieve burgers deelnemen aan het rijke culturele leven in onze stad. We hebben ze nodig voor de economische ontwikkeling, de leefbaarheid, het culturele klimaat en de nationale en internationale uitstraling van Rotterdam.

 

Waar staan we nu?

Uit onder meer de trendanalyses van het KCR blijkt dat nog niet alle Rotterdamse kinderen profiteren van kunst- en cultuuronderwijs en hun creatieve talent kunnen ontwikkelen. Daar doen we veel kinderen en de stad te kort mee. Dat vindt ook de wethouder van Onderwijs, Cultuur en Toerisme. Vandaar zijn ambitie alle kinderen in Rotterdam cultuuronderwijs te geven. Het vraagt daarnaast ook nog veel inzet van alle betrokkenen om cultuuronderwijs een vaste plek in het curriculum te geven.

 

Waar willen we naar toe?

Onderwijs, gemeente en culturele instellingen in Rotterdam onderkennen alle drie het belang van kunst & cultuur en goed cultuuronderwijs op school. Dat is uniek. Als we er met elkaar in slagen om de kansen die cultuuronderwijs onze leerlingen biedt nog beter te benutten, kan Rotterdam een voorbeeld worden voor de rest van het land.

Wat is nodig voor het ontwikkelen van goed cultuuronderwijs op school?

 

Wil cultuuronderwijs op school effectief en betekenisvol zijn, dan is het van belang om een aantal zaken goed in het oog te houden.

 

Visie ontwikkelen

Het begint met een schoolbrede visie op cultuuronderwijs. Die visie sluit aan bij het profiel en de onderwijsvisie van de betreffende school. Verschillen tussen scholen in leerlingenpopulatie, netwerken, of de wijk waarin de school staat, kunnen hierbij benut worden. Voor goed cultuuronderwijs is het essentieel dat schoolbesturen het belang ervan inzien. Dat ze een keuze maken voor de brede ontwikkeling van leerlingen. En dat ze op dit gebied een heldere visie en beleidslijnen formuleren en zich hier aan committeren. En, tenslotte, dat ze deze visie keer op keer uitdragen.

 

Lange adem

Goed cultuuronderwijs op school vergt een lange adem. Cultuuronderwijs komt het beste tot zijn recht als het duurzaam is ingebed in het curriculum van de school. Daarbij helpt het om met een samenhangend langlopend programma te werken, met doorlopende leerlijnen. Op deze manier wordt voorkomen dat het cultuuronderwijs op school een zaak is van enkele enthousiastelingen die de kar trekken, met het risico dat het cultuuronderwijs van de school ver terugzakt bij een andere directeur of leerkracht.

 

Sterke en minder sterke punten inventariseren

Veel scholen hebben momenteel nog niet voldoende kennis en bewustzijn in huis om zelf hun visie op cultuuronderwijs te formuleren. In de praktijk wordt hierin veelal gebruik gemaakt van de diensten van de culturele instellingen die cultuuronderwijs aanbieden. Die hebben meer effect als de school eerst een inventarisatie maakt van de eigen mogelijkheden en onmogelijkheden, de sterke en minder sterke punten. Dan weet je beter wat je nodig hebt en welke vraag je aan culturele aanbieders wilt stellen. Zo komt de school zelf aan het roer te staan van haar cultuuronderwijs.

 

Schooldirecteur als ‘cultuurdrager’

Directeuren zijn op school ‘cultuurdragers’, zich bewust en doordrongen van het belang van cultuuronderwijs. Daarmee inspireren ze hun team. Is dit het geval, dan kunnen ze zich beter en effectiever inzetten voor de noodzakelijke borging van cultuuronderwijs, zowel in de schoolvisie als in de dagelijkse onderwijspraktijk. De directeur heeft de mogelijkheid cultuuronderwijs met de identiteit van de school te verbinden, maar ook met zaken als burgerschapsonderwijs en het principe van gelijke kansen. Zo kan cultuuronderwijs een aangelegenheid van de hele school worden.

 

Draagvlak creëren

Behalve dat directeuren nodig zijn om cultuuronderwijs in het hart van de school te plaatsen en het van visie tot facilitair niveau te verankeren, is het ook van belang dat zij in hun team draagvlak weten te creëren. Dat betekent dat ze hun leerkrachten stimuleren, faciliteren en voldoende vrijheid geven met cultuuronderwijs aan de slag te gaan. Coachend leiderschap kan hierbij een belangrijke rol spelen.

 

 

Ouders betrekken

Cultuuronderwijs staat bij ouders vaak wat minder in de belangstelling. Toch blijken ouders in de praktijk wel degelijk te enthousiasmeren. Het is daarom belangrijk dat de schooldirectie het gesprek met ouders aangaat over het belang en de mogelijkheden van cultuuronderwijs. Betrek ouders ook in de keuzes voor en de uitvoering van cultuuronderwijsprogramma’s. Zij weten immers goed wat hun kind leuk vindt.

 

Netwerk benutten

Een school is onderdeel van een groter netwerk: buurt, ouders, culturele instellingen en andere maatschappelijke partijen. Ieder netwerk biedt mogelijkheden. Voor het ontwikkelen van cultuuronderwijs is het benutten van dit netwerk van groot belang. De directeur stimuleert en faciliteert ook uitwisseling met andere scholen. Scholen die wat betreft cultuuronderwijs voorop lopen, kunnen op deze manier aan andere scholen doorgeven hoe ze hun cultuuronderwijs aanpakken en wat dit voor de kinderen oplevert.

 

Aansluiten bij de leerkracht

Leerkrachten blijken in de huidige praktijk vaak last te hebben van ‘handelingsonzekerheid’ bij het invullen van hun cultuurlessen. Ze besteden lessen daarom uit aan vakleerkrachten. Als leerkrachten voldoende ondersteuning krijgen, worden ook zij ‘cultuurdragers’ op school. Daarvoor is het nodig om leerkrachten van voldoende kennis en inspiratie te voorzien, bijvoorbeeld door studiedagen, inspiratieprogramma’s en good practices. Daarbij is het goed om aan te sluiten bij de belangstelling van de leerkracht: wat doet hij of zij in de vrije tijd? Wat zijn de specialismen en kwaliteiten? Waar zit het vuur?

 

Samenspel groepsleerkracht - vakleerkracht

Groepsleerkrachten staan het dichtst bij de leerling. Zij weten als het goed is uit welke verschillende ‘thuisculturen’ hun leerlingen afkomstig zijn.  Waar het gaat om het samenspel tussen de groepsleerkracht en de vakleerkracht die cultuurlessen verzorgt, ligt het initiatief bij de eerste. Als de groepsleerkracht ook in de cultuurlessen aanwezig is, kan hij of zij lering trekken uit wat de vakleerkracht aanbiedt en hoe deze te werk gaat.

 

Rolverdeling vaststellen

In de huidige praktijk van het cultuuronderwijs is de rolverdeling tussen leerkrachten, ICC’ers, directie, schoolbesturen en culturele instellingen niet altijd duidelijk. Deze onduidelijkheid bemoeilijkt een optimaal samenspel. Daarom is het belangrijk om rond cultuuronderwijs goede afspraken per school te maken, waarbij de verschillende rollen helder zijn afgebakend.

  

Uitdragen wat het oplevert!

Als we als school beter laten zien wat cultuuronderwijs oplevert, helpt dat dan om leerkrachten, leerlingen en ouders meer te motiveren? En gaan we dat ook op het niveau van de school en van het kind doen? Je zou leerkrachten handvatten willen geven om de ontwikkeling van kinderen te observeren en met ze te bespreken, zoals bij cognitieve vakken nu al gebeurt. Geen toets, maar wel een instrument om het kind, de leraar en de ouders te laten zien wat goed cultuuronderwijs oplevert.